Według wytycznych National Institute for Health and Care Excellence IBS jest jednostką chorobową zaliczaną do tzw. zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego, charakteryzującą się bólem lub dyskomfortem w jamie brzusznej w połączeniu ze zmienionym rytmem wypróżnień, trwającą przez co najmniej 6 miesięcy, przy jednoczesnym braku objawów alarmowych takich jak: nagła utrata wagi, krwawienia z przewodu pokarmowego czy problemy z przełykaniem. Aby postawić diagnozę, lekarz powinien przeprowadzić dokładny wywiad zdrowotny obejmujący objawy choroby, stan psychiczny Pacjenta (depresja, nerwica lękowa, zespoły stresu pourazowego mogą manifestować się objawami ze strony przewodu pokarmowego), początek wystąpienia choroby, stosowane leki (zaburzenia jelitowe związane z przyjmowaniem innych leków mogą przypominać objawy IBS) czy występowanie tego typu zaburzeń w rodzinie (skłonność do IBS u Pacjentów u których w rodzinie występuje choroba). Wszyscy pacjenci z objawami IBS przed postawieniem diagnozy powinni mieć wykonaną pełną morfologię krwi, odczyn białka C reaktywnego, badania serologiczne w kierunku celiakii (u Pacjentów z IBS i biegunką), a u Pacjentów <45 lat z biegunką, oznaczenie kalprotektyny w kale, aby wykluczyć nieswoiste zapalenie jelit. Często moi Pacjenci pytają o kolonoskopię jako badanie w kierunku IBS - AJG jednoznacznie wskazuje, że jeżeli u Pacjenta <45 r. ż. nie występują objawy alarmowe lub nasilona, długotrwająca biegunka nie ma podstaw to tego typu badania.
Po zdiagnozowaniu choroby Pacjent powinien przede wszystkim zrozumieć źródło choroby, którym jak się okazuje jest zaburzenie interakcji osi jelitowo-mózgowej. Zrozumienie patomechanizmu powstawania IBS, wpływu diety, stresu, nieodpowiedniej higieny snu, zaburzeń w rytmie snu-czuwania czy podstawowych elementów warunkujących homeostazę organizmu, jest najważniejsze do opanowania objawów choroby i powrotu Pacjenta do odpowiedniego funkcjonowania. Zespół jelita drażliwego jest bardzo niewdzięczną i przewlekłą chorobą, a nasilenie objawów może spowodować u Pacjenta stany lękowe i depresyjne, zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa, różnego rodzaju uzależnienia, a także niedobory składników odżywczych. Dochodzi do obniżenia jakości życia Pacjentów, co w skrajnych przypadkach kończy się całkowitą izolacją i swego rodzaju niepełnosprawnością.
Jak zatem holistycznie, całościowo podejść do problemu i czy można wyleczyć IBS? Czy samo leczenie objawowe IBS ma sens, i co zrobić jak przepisane leki nie działają, bądź działanie to jest niewystarczające i problem wciąż się pojawia?
Przede wszystkim u Pacjentów ze świeżo zdiagnozowanym IBS początkowo zaleca się zmianę stylu życia. Odpowiednie podejście do choroby i zrozumienie przyczyny jej powstawania jest gwarancją sukcesu i powrotu do odpowiedniej formy i kondycji Pacjenta.
Zgodnie z The American Journal of Gastroenterology Pacjentowi z IBS należy zalecić:
- regularną aktywność fizyczną dopasowaną do kondycji (w tym ćwiczenia dna miednicy);
- wprowadzenie modyfikacji diety i wzmocnienie świadomości w zakresie zdrowego odżywiania;
- w razie potwierdzenia alergii pokarmowej odpowiednia dieta eliminacyjna (np. dieta bez laktozy, glutenu, jaj) - prowadzona pod kontrolą dietetyka;
- wprowadzenie błonnika rozpuszczalnego. Jest on skutecznym sposobem leczenia ogólnych objawów choroby oraz bólu brzucha w IBS, przy jednoczesnym unikaniu błonnika nierozpuszczalnego (np. otrębów pszennych), ponieważ mogą one zaostrzać objawy choroby. Wprowadzanie błonnika rozpuszczalnego należy rozpocząć od małej dawki (3–4 g/dobę) i stopniowo ją zwiększać, aby uniknąć wzdęć. Należy również poinformować Pacjenta o konieczności spożywania odpowiedniej ilości płynów, aby nie spowodować zaparć;
- wprowadzenie diety ubogiej w fermentowalne oligosacharydy, disacharydy i monosacharydy i poliole. Taka terapia dietetyczna jest skuteczną metodą leczenia objawów ogólnych oraz bólu brzucha w IBS, ale jej wdrożenie powinno być nadzorowane przez przeszkolonego dietetyka. Produkty te powinny być wprowadzane zgodnie z indywidualną tolerancją po określonym czasie;
- dieta bezglutenowa nie jest zalecana w IBS chyba, że występują przesłanki do jej zastosowania. AJG nie zaleca również rutynowych badań na alergie pokarmowe jeżeli objawy na to nie wskazują.
- probiotyki mogą być skutecznym sposobem leczenia ogólnych objawów choroby i rozsądne jest zatem zalecenie Pacjentom, którzy chcą wypróbować probiotyki, przyjmowanie ich przez okres do 12 tygodni i odstawienie ich, jeśli nie ma poprawy;
- olejek miętowy, który może być skutecznym sposobem leczenia ogólnych objawów i bólu brzucha w IBS. Natomiast refluks żołądkowo-przełykowy jest częstym działaniem niepożądanym stosowania tego specyfiku;
- w zależności od postaci IBS leki: p/biegunkowe (rekomendowany loperamid) bądź przeczyszczający (np. makrogole), wpływające na poprawę perystaltyki jelit (np. trimebutyna), zmniejszające wzdęcia (np. simetykon, trimebutyna) i na zaburzenia czynnościowe (np. Iberogast).
Leki stosowane z przepisu lekarza podczas farmakoterapii IBS :
- Rifaksymina (Xifaxan) - niewchłanialny antybiotyk, który jest skutecznym lekiem w IBS z biegunką w opiece specjalistycznej, chociaż jego wpływ na ból brzucha jest ograniczony. Wpływa na regulację mikroflory jelitowej a także zmniejsza przepuszczalność jelit;
- Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne stosowane jako neuromodulatory jelitowo-mózgowe są skutecznym lekiem drugiego rzutu w przypadku globalnych objawów i bólu brzucha w IBS. Zaliczamy do nich; amitryptylinę, imipraminę czy nortryptylinę. Wymagane jest dokładne wyjaśnienie Pacjentowi powodów ich stosowania, a Pacjenci powinni być poinformowani o działaniach niepożądanych;
- Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) stosowane jako neuromodulatory jelitowo-mózgowe mogą być skutecznym lekiem drugiego rzutu w przypadku globalnych objawów IBS. Podobnie jak w przypadku trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych wymagane jest dokładne wyjaśnienie powodów ich stosowania, a Pacjentów należy poinformować o ich profilu działań niepożądanych. Są to m.in.: paroksetyna, sertralina, escitalopram;
- Eluksadolina, alosetron, ramosetron, linaklotyd, lubiproston, plekanatyd, tenapanor, tegaserod - leki, które są zarejestrowane w USA. Niestety wciąż niedostępne do stosowania w Polsce;
Terapie psychologiczne w IBS:
- terapia poznawczo-behawioralna specyficzna dla IBS czy hipnoterapia kierowana do jelit może być skuteczną metodą leczenia ogólnych objawów IBS;
- dodatkowo wszelkie metody relaksacji, muzyko-, fototerapia czy joga zdecydowanie poprawiają komfort życia Pacjentów;
Terapie psychologiczne należy rozważyć na każdym etapie choroby, a w szczególności u Pacjentów z objawami depresji i lęku oraz gdy objawy nie uległy poprawie po 12 miesiącach leczenia farmakologicznego.
Chociaż poczyniono znaczne postępy w zrozumieniu i leczeniu IBS, wciąż jest wiele rzeczy, których nie wiemy na temat choroby i istnieje wiele aktywnych obszarów do badań i terapii, które należy zbadać. Mam nadzieję, że niniejsze wytyczne pomogą również pracownikom służby zdrowia zwrócić uwagę na Pacjenta z IBS i umożliwić mu całościowe leczenie, aby mógł on w pełni wrócić do zdrowia i cieszyć się komfortem życia.
Tak, tak Twoje zdrowie jest dla mnie ważne!
Psycho-farmaceuta mgr farm. Karolina Wójciak
Ważne: Podane informacje pochodzą z różnych źródeł referencyjnych. Jest to tylko wskazówka. Autorka jako farmaceuta nie może ponosić odpowiedzialności za sposób wykorzystania informacji. Decyzje kliniczne pozostają w gestii lekarza specjalisty. Przedstawione tutaj dane mają na celu dostarczenie natychmiastowych informacji, ale nie mogą zastąpić konsultacji.
Bibliografia:
1. Lacy B.; Pimentel M.; Brenner D.; Chey W.; Keefer L.; Long M.; Moshiree B.„ACG Clinical Guideline: Management of Irritable Bowel Syndrome“, The American Journal of Gastroenterology: January 2021 - Volume 116 - Issue 1 - p 17-44.
